7 grudnia odbyła się konferencja pt. „Migracje i demografia – Wspólne wyzwania dla Europy”

MIGRACJE I DEMOGRAFIA – WSPÓLNE WYZWANIE DLA EUROPY. DOŚWIADCZENIE NIEMIEC I POLSKI

Warszawa, 7 grudnia 2009

Według ostatnich prognoz demograficznych do roku 2040 liczba mieszkańców w krajach obecnej UE spadnie z 344 milionów (na początku lat 1990.) do 304 milionów. Dla UE oznaczałoby to więc drastyczny spadek liczebności populacji. Zakładając, że rozwój technologiczny nie przyczyni się w sposób zasadniczy do zmniejszenia zapotrzebowania na siłę roboczą oraz, że nie nastąpi radykalne zwiększenie liczby pracujących kobiet, liczba osób w wieku produkcyjnym, która w 1990 roku wynosiła 155 milionów, w roku 2040 może wynieść tylko 118 milionów (Wspólne wyzwania…2001, Migration Policy Institute, 2007).

Jakie są więc możliwe rozwiązania/stosowane instrumenty polityczne w Unii Europejskiej? W ostatnich dyskusjach europejskich, które podsumowali Niessen i Schibel (2002: 8-14) oraz Muenz (2007) rozważane są następujące możliwości:

• Polityka społeczna prowadząca do wzrostu aktywności zawodowej
• Polityka prorodzinna
• Polityka migracyjna

Rozwiązanie te nie wykluczają się, jednak w zależności od tego w jakich konfiguracjach zostaną zastosowane przynosić mogą różne rezultaty.

Polityka społeczna prowadząca do wzrostu aktywności zawodowej: tego rodzaju polityka musi wziąć pod uwagę różnorakie przyczyny, które prowadzą do niskich współczynników aktywności zawodowej i to nie tylko wśród najstarszych roczników ale również wśród najmłodszych jak również kobiet.

• Na przykład niższe lub malejące współczynniki aktywności zawodowej obserwowane mogą być wśród młodych kohort z powodu wydłużonego czasu poświęconego na zdobycie odpowiedniego poziomu wykształcenia, bezrobocia lub odwlekania decyzji z wejściem na rynek pracy z powodu stagnacji ekonomicznej przy jednoczesnym poparciu takiej decyzji przez ‘generację rodziców’, która osiągnęła na tyle dobrą sytuację ekonomiczną, że jest w stanie zaakceptować i wspomóc odwlekanie przez dzieci momentu wejścia na rynek pracy (Niessen, Schibel, 2002: 9, Muenz, 2007).
• Próba przedłużania wieku emerytalnego może ograniczone być przez sam rodzaj pracy. Niektóre zawody wymagają sprawności fizycznej jak i umysłowej, która niestety obniża się wraz z wiekiem. Również obserwowana jest niechęć społeczna (brak akceptacji społecznej) wobec hasła ‘active aging’ (aktywne starzenie się), która to niechęć niekoniecznie związana jest z wszechobecnym kultem młodości, ale również z konkurencyjnością (Niessen, Schibel, 2002: 10, Muenz, 2007).
• Wzrost aktywności zawodowej kobiet był celem wielu już polityk próbujących rozwiązać problem nierówności płac ze względu na płeć, jak również segregację rynków pracy ze względu na płeć. W wielu krajach (zwłaszcza północnej Europy) obserwuje się już wyraźny wzrost aktywności zawodowej kobiet – jednakże jest to tylko wzrost czasowego zatrudnienia ‘part-time’. Wzrost zatrudnienia pełnego full-time jest znacznie mniejszy. Najnowsze badania wskazują dodatkowo, że wzrost zatrudnienia czasowego kobiet nie jest kwestią świadomego wyboru, ale raczej odzwierciedla niedostatki w prawidłowym systemie opieki nad dziećmi (Niessen, Schibel, 2002: 10-11, Muenz, 2007).

Polityka prorodzinna: nie jest to łatwy cel dla polityków. Wzrost współczynników płodności daje widoczny efekt z punktu widzenia rynków pracy po dopiero około dwudziestu latach. Implementacja takiej polityki wymagałaby również głębokich zmian kulturowych, zmian postaw, wartości zwłaszcza tych związanych z równością płci (głównie w dostępie do edukacji i na rynku pracy), które na dobre zakorzeniły się już w społeczeństwie europejskim z tymi bardziej tradycyjnymi związanymi z rodziną. Dlatego aktywna polityka prorodzinna nie powinna skupiać się na zasiłkach rodzinnych ale na intensywnej polityce promującej rolę ojca jako rodzica, wspierać urlopy ojcowskie, wspierać pracowników z dzieckiem bez względu na płeć, itp. (Niessen, Schibel, 2002: 8, Muenz, 2007).

Wniosek: nie wypracowano do tej pory krótko i średnio-terminowych rozwiązań i w tym miejscu dochodzimy do problemu imigrantów na rynkach pracy a więc roli polityki migracyjnej (Niessen, Schibel, 2002: 13-14).

Polityka migracyjna: dużo w ostatnich debatach było sceptycznych opinii, że tak zwana migracja zastępcza ‘replacement migration’ nie jest rozwiązaniem dla demograficznych problemów Europy w długim okresie, gdyż imigranci również starzeją się, są wśród nich również kobiety, a ponadto z chwilą zakorzenienia się w kraju przyjmującym migranci bardzo szybko przejmują zwyczaje kulturowe i system wartości społeczeństwa przyjmującego, co między innymi oznacza spadek płodności wśród grup imigranckich (Coleman, 2000; Werner, 2002).

Jednakże w ostatnich dyskusjach europejskich przeważają głosy, że jest to najlepsze rozwiązanie krótko i średnio-okresowe i że świadoma selekcja cudzoziemskiej siły roboczej może mieć długoterminowy pozytywny efekt na rynki pracy. Chodzi tu o selekcję ze względu na kwalifikacje, jak również ze względu na ich brak. Przeciwnicy migracji zastępczej często bowiem zapominali o tym, iż bez względu na to, jak wysoki może być poziom bezrobocia w danym kraju, istnieje zjawisko tak zwanego społecznego napiętnowania ‘social labelling’ pewnych prac, które postrzegane są jako gorsze, i których nie chce się podejmować lokalna siła robocza – do tego potrzebni są imigranci. W ostatnich dyskusjach europejskich mówi się, że lepiej, żeby ci imigranci nie pracowali nielegalnie, gdyż rosnąca szara strefa może w długim okresie zaostrzać konflikty i napięcie społeczne (Niessen, Schibel, 2002: 13-14, Muenz, 2007).

Wniosek z dyskusji europejskich jest następujący: zarządzanie migracją siły roboczej wydaje się w obecnej chwili najlepszym rozwiązaniem krótko i średnio-okresowym dla starzejącej się i pozbawionej dzieci Europy (Niessen, Schibel, 2002: 13-14, Muenz, 2007). .

LITERATURA:

Niessen J. i Y. Schibel, 2002, Demographic changes and the consequences for Europe’s future. Is immigration an option? MPG, Brussels.

Migration Policy Institute, 2007 Global Data Center, www.migrationinformation.org/GlobalData

Muenz, R., 2007, Aging and DemographicChange in European Societies: Main Trends and Alternative Policy Options, March, Word Bank SP Discussion Paper nr. 0703, Washington.

Wspólne wyzwania – członkowie i kandydaci wobec przyszłej polityki migracyjnej UE, 2001, seria: O przyszłości Europy, raport nr 5, Fundacja Batorego, ISP, ISS UW, Warszawa