Pandemia ukazała nowe wymiary relacji europejsko-azjatyckich. Europa zorientowała się jak bardzo jest uzależniona od azjatyckich dostawców lekarstw i sprzętu medycznego oraz że doskwiera jej brak kompetencji UE w tym obszarze. Wśród najważniejszych wniosków jest wzrost znaczenia zdrowia jako sektora strategicznego, trend w stronę skracania łańcuchów dostaw i rosnący dystans polityczny do Chin, przy jednoczesnym wymuszaniu mocniejszej pozycji na chińskim rynku oraz wzmacnianiu sojuszy z azjatyckimi sojusznikami Zachodu.
Z krajów azjatyckich jedynie Japonia uczestniczy w formule G7, ale aż 5 państw Azji wchodzi w skład G20 – najsilniejszych światowych gospodarek. Członkiem grupy – obok wiodących państw Starego Kontynentu – jest także Unia Europejska jako oddzielny podmiot. Za prezydentury Donalda Trumpa G20 była platformą rozmów m.in. o konsekwencjach wojny handlowej pomiędzy USA i Chinami (szczyt w Osace w czerwcu 2019 r.) [1] W listopadzie 2020 r. przywódcy dwudziestki spotkali się wirtualnie, aby omówić stan walki z wirusem COVID-19 i działania mające zapobiec kryzysowi gospodarczemu i społecznemu.[2]
Transakcyjne podejście do sojuszy, reprezentowane przez prezydenta USA Donalda Trumpa, wzmocniło rolę spotkań Azja-Europa 51 krajów ASEM.[3] Stanowiły one stabilny mechanizm wielostronnych dyskusji o wyzwaniach globalnych, takich jak zrównoważony rozwój, zmiany klimatyczne, problemy bezpieczeństwa regionalnego: terroryzm, cyberprzestępczość, bezpieczeństw morskie.[4] Na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych 51 krajów w grudniu 2019 r. w Madrycie dyskutowano co Azja i Europa mogą zrobić razem „na rzecz skutecznego multilateralizmu”. [5] W 2020 roku doszedł temat walki z wirusem i kryzysem gospodarczo-społecznym w wyniku światowego lock down-u, ale planowany na listopad 13 szczyt ASEM przeniesiono na czerwiec 2021 r. [6]
Jednocześnie, pandemia uzmysłowiła Europie, że w obszarze zdrowia jest uzależniona od importu z Azji, zwłaszcza z Chin i Indii. Już w kwietniu 2020 r. wice-przewodnicząca Komisji Europejskiej Věra Jourová podkreśliła potrzebę „radykalnej zmiany kursu” i zdywersyfikowania łańcuchów dostaw tak, aby produkować jak najwięcej w Europie. [7] Zakłócenia w handlu z Azją omawiano m.in. podczas szczytu francusko-niemieckiego w maju 2020 r.
Relacje Europa- Chiny
W kwietniu 2019 r. Komisja Europejska opublikowała dokument, w którym stwierdzała, że „Chiny są jednocześnie partnerem do współpracy, konkurentem gospodarczym w dążeniu do przywództwa technologicznego oraz rywalem systemowym promującym alternatywne modele rządzenia.” [8] W tym samym miesiącu wszedł w życie unijny mechanizm monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI).
Pandemia, która zaczęła się w grudniu tego samego roku w Chinach, a do Europy przyszła na wiosnę, dała Chinom kilka miesięcy przewagi. Zaczęto mówić o „dyplomacji maseczkowej”, kiedy Pekin starał się wykorzystać fakt, iż z początku kraje członkowskie UE niechętnie dzieliły się między sobą sprzętem medycznym i działały bez koordynacji. Chińska pomoc miała jednak formę komercyjną (sprzedaż), a cała akcja przede wszystkim znaczenie propagandowe. Wzmocniła jednak dążenie obu stron do sfinalizowania Kompleksowej Umowy Inwestycyjnej (CAI), negocjowanej od 7 lat.
Wirtualny szczyt UE – Chiny 14 września 2020 r. odbył się w chłodnej atmosferze[9], ale pozwolił na podpisanie umowy bilateralnej w sprawie 100 europejskich oznaczeń geograficznych (GIs) w Chinach oraz 100 chińskich oznaczeń geograficznych w Europie.[10] 30 grudnia 2020 r. za prezydencji niemieckiej, uzgodniono treść CAI, dzięki której firmy europejskie uzyskają szerszy dostęp do rynku chińskiego. Pekin zobowiązał się również do większej transparentności w zakresie subsydiów.[11] Umowa musi być jednak ratyfikowana przez parlamenty krajów UE, co stawia pod znakiem zapytania jej wejście w życie.
Jednocześnie, Unia Europejska nie przestaje krytykować Chin za nieprzestrzeganie praw człowieka w polityce wewnętrznej, praktyczną likwidację zasady „jeden kraj dwa systemy” w Hong Kongu i działania na Morzu Południowochińskim, ograniczające swobodę handlu morskiego.[12] Kroki podejmowane przez poszczególne państwa członkowskie UE w basenie Indo-Pacyfiku korespondują ze strategią USA, [13] m.in. Francja regularnie wysyła tam swoje okręty i atomowe łodzie podwodne.[14]
Relacje Europa – Indie
Ostatnie lata przyniosły wzrost znaczenia relacji z Indiami dla Europy. Wymiana towarowa pomiędzy obu krajami wyniosła w 2019 r. 80 mld euro, co stanowiło 11,1% całkowitego handlu Indii (Unia Europejska jest największym partnerem handlowym tego kraju). W listopadzie 2018 r. UE przyjęła nową strategię wobec Indii, określając je jako „wschodzącą globalną potęgę, która odgrywa kluczową rolę w obecnym wielobiegunowym świecie i jest czynnikiem stabilności w złożonym regionie”.[15] Zmiana kursu w polityce wewnętrznej (Hong Kong) i coraz bardziej asertywna polityka zagraniczna Pekinu okazały się czynnikiem mobilizującym do szerszej współpracy dwóch największych demokracji świata.
Ze względu na pandemię, 15 szczyt unijno-indyjski przesunięto z marca na lipiec 2020 r. i zrobiono online. Uzgodniono rozpoczęcie dialogu w zakresie bezpieczeństwa morskiego oraz zacieśnienia współpracy w tym obszarze. Ważnym tematem była ochrona klimatu i wypełnienie postanowień Porozumienia Paryskiego z 2015 r., a także współpraca technologiczna dotycząca sztucznej inteligencji – istotna w rozwoju sieci 5G. Dla przyszłości wzajemnych relacji kluczowe może być uruchomienie „dialogu na wysokim szczeblu w sprawie handlu i inwestycji” w celu zakończenia negocjowanej od 2007 roku umowy o wolnym handlu. [16]
Relacje Europa – Azja Wschodnia
1 lutego 2019 r. weszła w życie „Umowa o partnerstwie gospodarczym między UE a Japonią” (EPA).[17] To największe w historii porozumienie o wolnym handlu, które usuwa cła i bariery pozataryfowe. Stanowi część bloku porozumień z lipca 2018 r., którego drugą jest Umowa o partnerstwie strategicznym (SPA),[18] a trzecim – „Connectivity Partnership”, podpisana we wrześniu 2019 r.[19] EPA jest porównywana do chińskiej inicjatywy Pasa i Szlaku, ale jej potencjał czeka dopiero na realizację. [20]
Równolegle, rozwija się europejsko-japońska współpraca polityczna, oparta o założenie, że obie strony są „podobnie myślącymi partnerami, którzy podzielają interesy i wartości, takie jak demokracja, poszanowanie praw człowieka i wielostronny porządek oparty na zasadach.”[21] Wystąpienie japońskiego ministra spraw zagranicznych Toshimitsu Motegi na Radzie do Spraw Zagranicznych Unii Europejskiej 25 stycznia 2021 r. dotyczyło wizji „wolnego i otwartego” Indo-Pacyfiku.[22] W tę amerykańską strategię „swobody handlu morskiego” („freedom of navigation”), wpisują się misje francuskie w tym regionie. W maju 2021 r. Francja weźmie po raz pierwszy udział w ćwiczeniach wojskowych z Japonią i USA.
Do wspólnych manewrów Japonia zaprosiła także Niemcy.[23] Przyjęta na jesieni 2020 r. nowa niemiecka strategia wobec tego regionu zakłada promowanie rządów prawa ale i otwartych rynków. Rozważane przez niemiecki rząd wysłanie fregaty do Japonii z cumowaniem w portach Australii i Korei oraz przepłynięciem przez Morze Południowochińskie może zwiastować zerwanie z dotychczasową polityką Berlina opartą na pragmatycznej współpracy z Chinami, zorientowaną na handel i inwestycje. [24]
Drugim strategicznym dla UE krajem w regionie jest Republika Korei. W 2016 roku weszła w życie umowa o wolnym handlu, dzięki której eksport towarów z UE do tego kraju wzrósł o 77% (2018) i doprowadził do zrównoważonego handlu pomiędzy obu stronami. [25] W 2019 r. wymiana wyniosła 108,6 mld USD.[26] Jednocześnie, Unia Europejska i Korea Południowa współpracują w zakresie polityki bezpieczeństwa, przede wszystkim w kontekście Korei Północnej i jej programu nuklearnego oraz pocisków balistycznych.
Podczas pandemii tematem spornym między Europą a sojusznikami z Azji Wschodniej stały się szczepionki. Japonia i Korea Południowa zarzucają stolicom Starego Kontynentu „nacjonalizm szczepionkowy”, czyli dążenie do zapewnienia szczepionek najpierw obywatelom UE, a dopiero potem eksport poza blok.[27]
Relacje Europa – Azja Południowo-Wschodnia
W styczniu 2019 r. Unia Europejska i ASEAN (Stowarzyszenie Krajów Azji Południowowschodniej) podjęły decyzję o zacieśnieniu współpracy a w grudniu 2020 r. podpisano Partnerstwo Strategiczne. Obie strony deklarują przywiązanie do multilateralizmu, wolnego i uczciwego handlu oraz otwartych szlaków morskich. ASEAN eksportuje do UE towary o wartości prawie 140 mld euro, a importuje za 97 mld euro. [28]
Jednocześnie, w listopadzie 2020 r. ASEAN dołączył do Regionalnego Kompleksowego Partnerstwa Gospodarczego (RCEP), którego członkami są także Chiny, Japonia, Korea Południowa, Australia i Nowa Zelandia (największa na świecie strefa wolnego handlu, obejmująca około 30 procent światowego PKB).[29]
1 sierpnia 2020 r., a więc w szczycie pandemii, weszła w życie umowa o wolnym handlu z jednym z członków ASEAN, Wietnamem (negocjowana od 2012 roku).[30] Prócz zniesienia ceł na 99% towarów, otwarła szerzej kontrakty rządowe w tym kraju na firmy europejskie i wprowadziła ułatwienia pod względem prowadzenia działalności gospodarczej i inwestycji w Wietnamie. [31]
[1] https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/eu-says-g20-summit-priorities-to-be-multilateralism-and-wto-reform/
[2] https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-summit/2020/11/21-22/
[3] Platforma współpracy Unii Europejskiej, Norwegii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii z 21 krajami Azji, oraz Sekretariatem ASEAN
[4] https://www.dfat.gov.au/international-relations/regional-architecture/Pages/asia-europe-meeting-asem
[5] https://www.aseminfoboard.org/events/14th-asem-foreign-ministers-meeting-asem-fmm14
[6] https://www.aseminfoboard.org/events/13th-asem-summit-asem13
[7] https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2020-002449_EN.html
[8] Commission reviews relations with China, proposes 10 actions: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_19_1605
[9] https://www.dw.com/en/coronavirus-makes-germanys-eu-china-summit-go-virtual/a-54907146
[10] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_19_6200
[11] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/STATEMENT_20_2546
[12] https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/outlines-european-policy-indo-pacific
[13]Commission reviews relations with China, proposes 10 actions: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_19_1605
[14] https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3121125/south-china-sea-challenge-beijing-french-nuclear-submarine
[15] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_18_6481
[16] https://www.mea.gov.in/bilateral-documents.htm?dtl/32827/Joint_Statement_of_the_15th_IndiaEU_Summit_July_15_2020
[17] https://ec.europa.eu/trade/policy/in-focus/eu-japan-economic-partnership-agreement/
[18] https://isdp.eu/publication/eu-japan-strategic-partnership-agreement-spa/
[19] https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2020-0269_EN.html
[20] http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/rielcano_en/contenido?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/elcano/elcano_in/zonas_in/ari12-2020-esteban-armanini-eu-japan-connectivity-partnership-sustainable-initiative-awaiting-materialisation
[21] https://asia.nikkei.com/Opinion/EU-Japan-partnership-has-a-bright-future
[22] EU invites Japan’s Motegi to explain 'free and open Indo-Pacific’ – Nikkei Asia
[23] Japan calls on Germany to send warship to East Asia | Asia| An in-depth look at news from across the continent | DW | 18.12.2020
[24] https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Indo-Pacific/Germany-to-send-naval-frigate-to-Japan-with-eye-on-China
[25] https://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/south-korea/
[26] http://www.mofa.go.kr/eng/wpge/m_4909/contents.do
[27] https://uk.finance.yahoo.com/news/davos-2021-japan-korea-vaccine-nationalism-covid-19-coronavirus-eu-122117522.html
[28] https://www.consilium.europa.eu/media/46994/fact-sheet-euasean-strategic-partnership.pdf
[29] https://www.reuters.com/article/us-europe-asean-partnership-idUSKBN28B4V0
[30] http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/august/tradoc_153674.pdf
[31] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_20_1412