Dnia 13 marca 2008 roku na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się konferencja 'Szczyt w Bukareszcie 2008. Transformacja NATO: perspektywa polska i regionalna’, zorganizowana przez Centrum Stosunków Międzynarodowych, przy wsparciu Ministerstwa Obrony Narodowej. Gościem honorowym był Sekretarz Generalny NATO, Jaap de Hoop Scheffer. Konferencję otworzyło przemówienie Ministra Obrony Narodowej, Bogdana Klicha a konkluzje z debat przedstawił Stanisław Komorowski, Podsekretarz Stanu w MON.

Głównym jej celem konferencji, która zebrała się niemal dokładnie w 9. rocznicę przystąpienia Polski do NATO, było przedyskutowanie kierunków politycznej i wojskowej ewolucji NATO w zmieniającym się środowisku bezpieczeństwa przed zbliżającym się szczytem Sojuszu w Bukareszcie (2-4 kwietnia 2008 roku). Istotnym aspektem konferencji było przeanalizowanie oczekiwań Polski i innych państw Europy Środkowo-Wschodniej wobec Szczytu w świetle ich specyficznych interesów bezpieczeństwa i stosunku do proponowanych zmian w funkcjonowaniu Sojuszu.

Pośród 240 gości obecne były liczne wybitne osobistości świata politycznego, dyplomacji, w tym liczni ambasadorowie państw sojuszniczych, wojskowego najwyższych szczebli oraz eksperckiego, z Polski i z zagranicy, specjalizujące się w dziedzinie szeroko pojętego bezpieczeństwa i funkcjonowania Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Debata odbywała się w ramach trzech paneli tematycznych:
PANEL POLITYCZNY, prowadzony przez Eugeniusza Smolara, prezesa CSM skupił się na odpowiedzi na pytanie o rolę NATO w zapewnieniu skutecznego bezpieczeństwa jej członkom oraz w wypełnianiu nowych funkcji, związanych z nowymi zagrożeniami. Paneliści skoncentrowali się na poszukiwaniu skutecznych środków reagowania na wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa krajów członkowskich NATO, a także sposoby umacniania solidarności w dziele stabilizowania obszaru euro-atlantyckiego i poza nim, m.in. we współpracy z partnerami (z Unią Europejską w szczególności). Podjęto także kwestię harmonizowania interesów obszaru euro-atlantyckiego, m.in. poprzez rozszerzanie Sojuszu i wyznaczenie strategii na przyszłość.
Prof. Roman Kuźniar z Uniwersytetu Warszawskiego, doradca ministra ON, przedstawił m.in. tezę, że tylko niektóre kraje członkowskie NATO mają globalne interesy a działania Sojuszu powinny wynikać z rozpoznania zagrożeń a nie z faktu posiadania technologicznych czy organizacyjnych możliwości działania, głównie USA.
Dr Robert Kagan, m.in. Senior Research Fellow w Carnegie Endowment for International Peace przedstawił analizę rosnących geopolitycznych napięć przez perspektywę starcia państw demokratycznych z autorytarnymi. Oczekiwanie, że Waszyngton będzie traktował europejskich sojuszników po partnersku zależy od przyjęcia na siebie zobowiązań przez Europejczyków w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego. Jego zdaniem, nie należy nadmiernie skupiać się na niepowodzeniach w Iraku, albowiem Stany Zjednoczone od II Wojny Światowej były państwem aktywnie działającym zbrojnie w skali światowej, najczęściej z ogromnym sukcesem, niekiedy popełniając błędy. To się nie zmieni, niezależnie od tego, kto wygra zbliżające się wybory prezydenckie.
Prof. François Heisbourg, specjalny doradca w Fondation pour la Recherche Stratégique postawił tezę, że ciągła zmiana, transformacja i reformy leżą w naturze „Atlantyckiej Bestii”. Prof. Heisbourg nakreślił pięć wyzwań, stojących przed Sojuszem: (1) wyzwanie pogodzenia rywalizujących wizji NATO – używając języka biznesowego – „organizacji z nieograniczoną odpowiedzialnością z geograficznie ograniczonym zasięgiem działania” versus „organizacji z ograniczoną odpowiedzialnością bez granic geograficznych”; (2) pytanie o rolę NATO w relacji UE-US; (3) modus operandi w relacjach UE-NATO, (4) ryzyko polaryzacji między Zachodem (uosobionym przez NATO) i innymi cywilizacjami; (5) ostatnie wyzwanie to debata nt. podziału kosztów między UE i NATO w kontekście rozwoju Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. François Heisbourg zaprezentował również kwestię ewentualnego powrotu Francji do struktur wojskowych NATO w kategoriach powiązania jej z politycznym poparciem USA dla umocnienia niezależnego europejskiego filara w postaci EPBiO Unii Europejskiej.

PANEL WOJSKOWY, prowadzony przez Ambasadora Adama Kobierackiego, byłego Zastępcę Sekretarza Generalnego NATO, zajął się pożądanym kierunkiem procesu transformacji militarnej; rozwojem zdolności wojskowych (w tym kwestią podziału kosztów); wojskowymi aspektami operacji i misji kryzysowych oraz stabilizacyjnych, w szczególności w Afganistanie (z uwzględnieniem wyzwania stosowania zasady solidarności). W panelu wzięli udział Generał Franciszek Gągor, Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Kontradmirał Jorgen Berggrav, Przedstawiciel w Europie Naczelnego Dowódcy Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji – SACTREPEUR, Generał bryg. Stefan Czmur, Zastępca Polskiego Przedstawiciela Wojskowego przy Komitecie Wojskowym NATO i UE, oraz płk. Philippe Montocchio, Szef Biura Sojuszu Atlantyckiego Delegacji ds. Strategicznych z Ministerstwa Obrony Francji. Generał Gągor przedstawił punkt widzenia kierownictwa Wojska Polskiego na transformację Sojuszu. Admirał Berggrav użył przenośni zgranej drużyny piłkarskiej, by opisać docelowy punkt transformacji sił zbrojnych państw członkowskich, zwracając uwagę na konieczność równoległego działania w osiąganiu uzgodnionych celów transformacji NATO. Ambasador Kobieracki zgodził się z Generałem Czmurem, że operacje wymuszają transformację w większym stopniu niż wysiłki planistyczne ‘top-down’. Natomiast zdaniem Pułkownika Montocchio, Francja widzi możliwości wzmocnionej współpracy europejskiej, wynikającej z Traktatu Lizbońskiego, i pełny powrót do NATO jako dwie strony tego samego medalu – robiąc jedno i drugie jednocześnie chce przeciąć odwieczne spekulacje, że chce budować ESDP przeciwko NATO.

PANEL REGIONALNY, prowadzony przez dr Jerzego M. Nowaka z CSM, byłego Ambasadora RP przy NATO, podjął problemy m.in. roli krajów regionu w Sojuszu, ich interesy, niepokoje i oczekiwania (w tym dotyczące kwestii rozszerzenia Sojuszu).
Ambasador Witold Waszczykowski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP, stwierdził, że Sojusz powinien być platformą dla globalnego podejścia do problemów bezpieczeństwa bez stawiania się w roli światowego żandarma. Podkreślił dynamikę zmian Sojuszu od początku lat 90-tych, która zaowocowała sytuacją napięć między „tradycyjnym NATO’” i „NATO XXI-go wieku”. Wyrazem tego jest np., mimo konwergencji w wielu dziedzinach, brak wspólnej definicji terroryzmu. Zdaniem ministra, szczyt w Bukareszcie powinien odpowiedzieć na zagrożenia w postaci broni masowego rażenia poprzez sformułowanie stanowiska w sprawie budowy systemów antyrakietowych, a także dać impuls dla działań w sferze bezpieczeństwa energetycznego oraz „cyber-bezpieczeństwa”. Innym ważnym elementem transformacji NATO jest wypracowanie strategii współpracy z UE. Podobnie jak pozostali paneliści minister W. Waszczykowski wyraził nadzieję, że spotkanie w Bukareszcie będzie szczytem rozszerzenia – polityka otwartych drzwi będzie bowiem stymulowała wewnętrzne reformy organizacji.
Ambasador Istvan Gyarmati, Dyrektor International Centre for Democratic Transition w Budapeszcie, wyraził wątpliwości, co do trwałości i sensowności współpracy z Federacją Rosyjską, w tym spotkań w formacie Rady NATO – Rosja, biorąc pod uwagę przemiany w Rosji w kierunku reżimu autorytarnego i ustawiania się Moskwy jako rywala, jeśli nie wręcz przeciwnika. Renatas Norkus, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Litwy przedstawił ewolucję funkcji Sojuszu jako trzy koncentryczne koła złożone z terytoriów państw członkowskich, tzw. ‘NATO-homeland’, sąsiedztwa NATO (kraje objęte układem Partnerstwo dla Pokoju) i peryferii NATO. Mówcy zgodzili się co do konieczności zaproponowania Gruzji i Ukrainie Planu na Rzecz Członkowstwa (MAP).
Patrząc z perspektywy polskiej ważne jest zachowanie balansu między jednostkami ekspedycyjnymi i nie-ekspedycyjnymi. Ponadto zaznaczono, że Polska armia niebawem osiągnie zakładane cele ‘zdolności interwencyjnej’ (deployability) i jest już dzisiaj gotowa do podjęcia pełnego spektrum misji wojskowych.
Na zakończenie konferencji Stanisław Komorowski, podsekretarz stanu w MON, w imieniu ministra B. Klicha i własnym ustosunkował się do tezy, że Polska i większość państw członkowskich NATO nie mają globalnych interesów i za tym powinny pójść decyzje dotyczące mniejszej skali zaangażowania Sojuszu na świecie. Potwierdził, że Polska nie ma interesów globalnych, niemniej ponosi wraz z sojusznikami wspólną odpowiedzialność za bezpieczeństwo międzynarodowe w sytuacji, gdy źródła zagrożeń często znajdują się w rejonach odległych od naszych granic i tradycyjnych, transatlantyckich rejonów działania NATO.
Gorąca wymiana zdań pomiędzy czołowymi analitykami Polski, Francji i Stanów Zjednoczonych podczas Panelu Politycznego wzbudziła szczególne zainteresowanie.

Konferencja, częściowo transmitowana przez TVN 24, spotkała się także z dużym zainteresowaniem dziennikarzy prasy i radia. M.in. przeprowadzone zostały liczne wywiady radiowe z uczestnikami konferencji, w „Gazecie Wyborczej” ukazały się rozmowy z panelistami, dr Robertem Kaganem i prof. François Heisbourgiem. W TVN24 nadany został wywiad red. M. Wierzyńskiego z Dr. R. Kaganem. W najbliższym czasie ukaże się także wywiad z nim w „Polityce”, przeprowadzony przez Jacka Żakowskiego.
Rezultatem obrad było pobudzenie debaty nad rolą Sojuszu Północnoatlantyckiego dla polityki zagranicznej i bezpieczeństwa RP, połączone ze sformułowaniem aktualnego katalogu zagrożeń, interesów i celów NATO, w tym przez poszczególne państwa członkowskie, ze szczególnym uwzględnieniem Polski i państw regionu Europy Środkowo-Wschodniej.

Produktem konferencji jest angielskojęzyczna publikacja, zaprezentowana w przeddzień Szczytu na konferencji w Bukareszcie, zorganizowanej przez German Marshall Fund of the US oraz brytyjski Królewski Instytut Spraw Międzynarodowych (Chatham House), a także przekazana delegacjom członkowskim Państw uczestniczących w Szczycie NATO.

Publikacja pt. ‘Transforming NATO 2008’ jest dostępna na życzenie w wersji drukowanej oraz na stronach internetowej CSM: www.csm.org.pl

O konferencji w mediach:

• Gazeta Wyborcza: Wywiad z Prof. Francois Heisbourg oraz z Dr Robertem Kaganem
• Polityka
• Onet.pl

Pliki: