Tajwan jest krajem uznawanym zaledwie przez 14 państw świata a dla Pekinu jest oderwaną prowincją, która „musi być zjednoczona” z Chinami kontynentalnymi. Istnienie Tajwanu zależy od wsparcia Stanów Zjednoczonych, dla których Tajwan to „największy lotniskowiec na zachodnim Pacyfiku”. Jednak Formoza, jak dawniej nazywano tę wyspę, to również potęga technologiczna, od której uzależnione są globalne łańcuchy dostaw microchipów. Bezpieczeństwo Tajwanu to bezpieczeństwo gospodarki światowej, ale również – zgodnie z nową Strategią Unii Europejskiej dla Indo-Pacyfiku – bezpieczeństwo Europy.
Od objęcia władzy przez Xi Jinpinga w 2012 r. Chińska Republika Ludowa wykazuje coraz większą asertywność na arenie międzynarodowej, zarówno w skali regionalnej jak i globalnej. Jest to swoista próba „zbierania” tych terytoriów, które kiedykolwiek znajdowały się pod jurysdykcją Pekinu. Ich podporządkowanie ma stanowić polityczne „dziedzictwo” obecnego przywódcy Chin.
W regionie Indo-Pacyfiku najtrudniejsza sytuacja i najbardziej agresywne działania Chin widoczne są wzdłuż wybrzeży oraz w Cieśninie Tajwańskiej. Na Morzu Wschodniochińskim Pekin ogłosił w 2013 r. ADIZ – Strefę identyfikacji obrony powietrznej, zaś w basenie Morza Południowochińskiego następuje stała rozbudowa chińskiej obecności wojskowej wraz z konstrukcją sztucznych wysp, naruszających zarówno wyłączne strefy ekonomiczne sąsiednich krajów jak i ich suwerenność na własnych wodach terytorialnych. Chiny roszczą pretensje do 90% tego akwenu[1].
Tajwańczycy i Chińczycy
W relacjach Chiny Ludowe – Tajwan sytuacja uległa zaostrzeniu w 2016 r. po wygraniu wyborów prezydenckich przez panią Tsai Ing-wen z pro-niepodległościowej Demokratycznej Partii Postępowej (DPP). Pani Prezydent uzyskała reelekcję w styczniu 2020 r. z poparciem 57% wyborców[2], a dzięki swojemu sukcesowi w zarządzaniu kryzysem Covid-19 zdobyła jeszcze większą popularność. W szczycie pandemii miała aż 73% zwolenników.[3]
Rządom partii pro-niepodległościowej towarzyszą intensywne zmiany, które obejmują przede wszystkim wzmocnienie poczucia odrębności tożsamościowej Tajwańczyków. Proces ten został zapoczatkowany przez przewodniczącego Partii Narodowej (Kuomintang), prezydenta Lee Teng-hui (1988 – 2000). Dokonał on zasadniczej reformy podręczników szkolnych, co miało poważny wpływ na świadomość młodego pokolenia i sposób postrzegania tożsamości wyspy.[4] Według badań przeprowadzonych na Tajwanie we wrześniu 2020 r. ponad 80% zapytanych mieszkańców identyfikuje się jako Tajwańczycy, i to bez względu na swoje korzenie etniczne. Jednocześnie jedynie 2% respondentów uznało się za Chińczyków.
U podstaw tożsamości tajwańskiej są wartości bardziej niż pochodzenie. Należą do nich demokracja, wolność słowa i rządy prawa[5]. W szkole tajwańskiej mówi się zarówno o ludach autochtonicznych, infiltracji europejskiej, migracjach ludności z Chin kontynentalnych, różnych odmianach kultury chińskiej (czy wręcz o różnych kulturach chińskich), o 50-letniej okupacji japońskiej oraz ewakuacji Chiang Kai Sheka na Tajwan po przegranej wojnie domowej z komunistami w 1949 r.
W Chinach kontynentalnych, wszystkich mieszkańców bez względu na przynależność narodowościową (oficjalnie 55 mniejszości etnicznych) uczy się jednego dziedzictwa kulturowego i historycznego Chin. Bierze się pod uwagę zmieniającą się tożsamość Tajwańczyków, która staje się niezależna od etnicznej, i poszukuje się sposobów przekonania mieszkańców wyspy do zjednoczenia. W przeszłości podejmowano kilkakrotnie próby „otwarcia”. Za Deng Xiao Pinga, gdy Chiny rozpoczęły Ludowe swoje reformy, nastąpiło otwarcie pod względem wymiany pocztowej, handlowej i transportowej. W 1987 r. Tajwan zniósł zakaz podróżowania swoich obywateli do Chin kontynentalnych[6]. Jednak, po stronie Tajpej odwilż zawsze łączyła się ze stanowiskiem tak zwanych „3 Nie”, sformułowanym przez prezydenta Chiang Ching-kuo w 1979 r.: nie dla zjednoczenia, nie dla niepodleglości oraz nie dla użycia siły[7]. To dziedzictwo polityczne przejęte zostało przez obecną prezydent Tsai-Ing Wen, i stanowi skuteczne narzędzie pozwalające na uniknięcie prowokacji ze strony Pekinu.
Pekin, szczególnie w ostatnich dwóch dekadach próbował także formuły otwarcia ekonomicznego, tworzenie klimatu inwestycyjnego dla Tajwańczyków, stypendia dla młodzieży[8]. Jednak nie spełniło to oczekiwań władz chińskich. Młode i średnie pokolenie Tajwańczyków przywiązuje ogromną wagę do wartości demokratycznych pomimo niewątpliwego pragmatyzmu, jaki łączy wszystkich mieszkańców Azji Wschodniej, wychowanych w duchu konfucjańskim.
„Jedne Chiny”
Pod względem politycznym, realny dialog rozpoczął się w 1991-1992 r. a jego owocem był konsensus mówiący, że istnieją „jedne Chiny”, ale różnie rozumiane po obu stronach Cieśniny[9]. Przy tym jednak trzeba wspomnieć, że w marcu 2005 r. Chiny uchwaliły tzw. Ustawę antysecesyjną, w której – w przypadku ogłoszenia niepodległości przez Tajwan – Pekin zastrzega sobie prawo do zastosowania wszelkich środków, do militarnych włącznie. W przekonaniu zwykłych Chińczyków, Tajwan to część Chin. I tak też stwierdza wspomniana ustawa: „Tajwan jest częścią Chin. Państwo [ChRL] nigdy nie pozwoli siłom secesjonistycznym dążącym do „niepodległości Tajwanu” do oderwania Tajwanu od Chin pod jakąkolwiek nazwą lub w jakikolwiek sposób” [10]. Zatem władze w Pekinie są zdania, że Tajwan to kwestia wewnątrzchińska.
Tajpej jest odmiennego zdania, jednak zgodnie ze strategią obecnego rządu nie ma potrzeby zaostrzania sytuacji, choć w swojej retoryce zdaje się on stopniowo odchodzić od wspomnianego porozumienia z Pekinem, dotyczącego „Jednych Chin”. Z drugiej strony, Demokratyczna Partia Postępowa prezydent Tsai nie jest jednolita pod względem dążenia do niepodległości. Duża część członków tego ugrupowania pragnie zachowania status quo, zdając sobie doskonale sprawę z tego, że ewentualne poprawki do Konstytucji spowodują nieuchronną, mocną reakcję ze strony Pekinu[11]. Jest natomiast tendencja do pozbywania się spuścizny Kuomintangu i Chiang Kai Szeka, a nawet nazwy „Republika Chińska” – na nowych paszportach w języku angielskim widnieje jedynie nazwa „Tajwan”. Pozostaje także kwestia uporania się z dziedzictwem „Ojca nowoczesnych Chin” – Sun Jat -sena[12].
Niezwykle interesującym fenomenem mającym wpływ na trudności w dialogu pomiędzy obu stronami są różnice ustrojowe. Podczas gdy władza centralna w Pekinie jest coraz bardziej autorytarna i skupia się w rękach jednostki (Xi Jinping), to władza na Tajwanie jest coraz głębiej zakorzeniona w demokracji. Utwierdzenie nastrojów demokratycznych i separatystycznych nastąpiło w dużej mierze wskutek wydarzeń, jakie miały miejsce w ostatnich dwóch latach w Hong Kongu. Wkomponowanie tej metropolii w chiński system jurysdykcyjny zerwało z zasadą „jeden kraj, dwa systemy”, wynegocjowaną z Brytyjczykami przy przekazaniu przez nich miasta Chinom Ludowym w 1997 r. i zagwarantowaną prawnie w ustawie zasadniczej dla tego autonomicznego regionu.
„Chińskie marzenie”
Na politykę chińską wobec wyspy wpływa mocno przekonanie, że ogłoszony przez przewodniczącego Xi Jinpinga Renesans Narodu Chińskiego nie może być pełny bez przyłączenia Tajwanu. 1 lipca 2021 r. świętując 100-lecie powstania Komunistycznej Partii Chin, jej obecny przewodniczący stwierdził, że „Rozwiązanie kwestii Tajwanu i zrealizowanie pełnego zjednoczenia Chin to historyczna misja i niewzruszone zobowiązanie Partii”, zaś ci, którzy będą próbować mieszać się w sprawy Chin „znajdą się na kursie kolizyjnym z wielkim stalowym murem”.[13]
Począwszy od 1 października – święta narodowego ChRL – siły powietrzne tego kraju dokonywały przez cztery dni masowych przelotów nad tajwańską strefą identyfikacji obrony powietrznej. [14] Ponadto – również na początku października – armia chińska przeprowadziła w prowincji Fujian, znajdującej się po przeciwnej stronie Cieśniny Tajwańskiej, ćwiczenia wojskowe, obejmujące między innymi lądowanie na plaży i atak.[15]
Pandemia początkowo osłabiła wizerunkowo Chiny, ale znakomite wyniki w jej opanowaniu ostatecznie wzmocniły rząd w Pekinie. Władze zmieniają model rozwojowy, przechodząc od intensywnego eksportu i handlu międzynarodowego na popyt wewnętrzny, wzmocniony dzięki dynamicznie rosnącej klasie średniej. Długofalowy plan opracowany przez partie przewiduje, że do 2035 r. Chiny staną się potęgą innowacyjną, zaś do 2049 r. krajem rozwiniętym gospodarczo i rozkwitającym cywilizacyjnie. Będzie to realizacja celu Xi Jinpinga, określonego jako tzw. „chińskie marzenie”, czyli „odnowienie narodu chińskiego”[16].
Tajwan już jest krajem innowacyjnym. To na tej wyspie powstaje ok. 63% światowej produkcji microchipów, w tym 90% o zaawansowanej technologii. Zjawiskiem na skalę światową jest tajwańska firma TSMC, która jest odpowiedzialna za 50% globalnej produkcji microchipów[17]. Z tego punktu widzenia renesans Chin nie jest możliwy bez przyłączenia Tajwanu do Chin kontynentalnych.
Podejście USA
Kluczowa zatem dla przyszłości wyspy jest rola, jaką odgrywa Tajpej we wzajemnych relacjach Chin i USA, oraz w strategii Waszyngtonu wobec Indo-Pacyfiku. Oficjalne stanowisko amerykańskie wynika z umów z Pekinem: Komunikatu Szanghajskiego z 1972 r., gdzie brak porozumienia w sprawie Tajwanu; z umowy o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z grudnia 1978 r. , oraz uzgodnień z sierpnia 1982 r., gdzie Pekin przystał na sprzedaż broni Tajwanowi przez Waszyngton[18]. W 1979 r. Kongress USA uchwalił także „Taiwan Relations Act”, zgodnie z których Waszyngton wyraża wolę „zachowywania i promowania szerokich, bliskich i przyjaznych stosunków handlowych, kulturalnych i innych między mieszkańcami Stanów Zjednoczonych a mieszkańcami Tajwanu”[19].
Pod względem strategicznym, już od czasów wojny koreańskiej USA uznają Tajwan za swego rodzaju „najbardziej wysunięty lotniskowiec na zachodnim Pacyfiku”. Pomimo to, amerykańska strategia wobec wyspy w kontekście chińskim to wciąż „strategy of political ambiguity” – strategia niejednoznaczności politycznej. Dla Tajwanu oznacza to „niejednoznaczność” w zakresie bezpieczeństwa i brak pewności co do charakteru i skali odpowiedzi Waszyngtonu w przypadku agresji chińskiej.
Pozycja amerykańska ulega pewnej zmianie od czasu administracji Donalda Trumpa a także obecnie po przejęciu władzy przez Demokratów i prezydenta Joe Bidena[20]. Powraca się również pod względem militarnym do strategii łańcuchów wysp z 1951 r., która została opracowana przez sekretarza stanu Johna Fostera Dullesa w czasie wojny koreańskiej[21]. W pierwszym łańcuchu wysp znajduje się Tajwan, drugi łańcuch wysp obejmuje Okinawę i Guam, gdzie są ulokowane bazy amerykańskie. Amerykanie będą najprawdopodobniej bronić obu tych łańcuchów wysp, gdyż zapewnia to blokadę sił chińskich. Panowanie nad morzami jest zasadnicze do kontroli nad lądem.
Dla Tajwanu prawdopodobieństwo ewentualnej interwencji USA zwiększają inwestycje amerykańskie na wyspie, które są coraz poważniejsze. Jednak sama interwencja – o ile nastąpi – wynikać będzie z interesów strategicznych Stanów Zjednoczonych, obrony swojej globalnej hegemonii morskiej. Te cele skłoniły Donalda Trumpa do gruntownej zmiany podejścia USA do Chin. W miejsce polityki zaangażowania, która dominowała od czasów Nixona i Kissingera, obecnie dominuje polityka strategicznego współzawodnictwa, za czym idzie wzrost napięć.
Pomimo zmiany administracji w Waszyngtonie istnieja ponadpartyjna zgodna co do polityki wobec Pekinu i Tajpej. Jest ona tym mocniejsza, że Stany Zjednoczone budują nową architekturę bezpieczeństwa w regionie. W lutym 2017 r. Japonia, Indie, Australia oraz Stany Zjednoczone odnowiły tzw. Quad, czyli forum dialogu i współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa regionalnego, zainicjowanego w 2007 r. przez Tokio[22]. Zaś 15 września 2021 r. rządy Stanów Zjednoczonych, Australii i Wielkiej Brytanii ogłosiły powstanie AUKUS – nowego partnerstwa, które ma działać na rzecz bezpieczeństwa i pogłębienia więzi w regionie Indo-Pacyfiku[23].
Stanowisko UE
Kraje Unii Europejskiej nie wypracowały jednolitego stanowiska w kwestii Tajwanu, są pod tym względem zasadnicze różnice nawet w obrębie Grupy Wyszehradzkiej. Węgry Viktora Orbana postawiły strategicznie na Pekin, tymczasem do Czech przybywają oficjalne delegacje z Tajpej. W Europie Środkowej najbliższe relacje z Tajwanem utrzymuje Litwa, gdzie w listopadzie otwarto Biuro Przedstawicielskie Tajwanu[24]. Jednak są pewne zmiany także i w stanowisku Unii Europejskiej jako całości.
Nowa Strategia UE wobec Indo-Pacyfiku, ogłoszona w maju 2021 roku, wspomina o Tajwanie pięciokrotnie, w tym w kontekście chińskiej asertywności wojskowej w Cieśninie oraz jej wpływu na bezpieczeństwo Europy.[25] Zgodnie z tym dokumentem Europa pragnie zacieśnić więzy z Tajwanem, podobnie jak to ma miejsce z Koreą Południową i Japonią, z którymi Europę łączą już umowy międzynarodowe: „UE będzie również utrzymywać swoje głębokie stosunki handlowe i inwestycyjne z partnerami, z którymi nie ma umów handlowych i inwestycyjnych, jak na przykład Tajwan”.[26].
Autor: dr Bruno Surdel, analityk Centrum Stosunków Międzynarodowych
[1] How China is bending the rules in the South China Sea (lowyinstitute.org)
[2] Taiwan Elections: Tsai Ing-wen re-elected president with 57% of vote in final tally, says China must stop threats of force, East Asia News & Top Stories – The Straits Times
[3] Taiwan president’s approval rating reaches all-time high of 73%, 19. Mai, 2020. https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3936547
[4] Shih-Shan H. Tsai: Lee Teng-hui and Taiwan’s Quest for Identity, Palgrave Macmillan 2005.
[5] Only 2% of Taiwanese consider themselves 'Chinese’ | Taiwan News | 2020-09-24 18:01:00
[6] Tourism and reconciliation between Mainland China and Taiwan, Yingzhi Guo, Samuel Seongseop Kim, Dallen J. Timothy, Kuo-Ching Wang; Tourism Management 27 (2006) 997–1005.
[7] Yeong-kuang Ger: Cross-Strait Relations and the Taiwan Relations Act; American Journal of Chinese Studies
Vol. 22, Special Issue II (September 2015), s. 235-252.
[8] Daniel H. Rosen (PIIE) and Zhi Wang: The implications of China – Taiwan Economic liberalization; Peterson Institute for International Economics 2011.
[9] ’1992 consensus’ crucial to cross-strait relations: ex-President Ma – Focus Taiwan
[10] Anti-Secession Law (Full text)(03/15/05) (mfa.gov.cn)
[11] Is the '1992 Consensus’ Fading Away in the Taiwan Strait? | RAND
[12] New Taiwan passport available today | Taiwan News | 2021-01-11 13:31:00
[13] Full Text: Speech by Xi Jinping at ceremony marking CPC centenary (www.gov.cn)
[14] Taiwan won’t start a war with China, defence minister says | Reuters
[15] Taiwan says don’t get too close as China defends military drills | Reuters
[16]Xi Jinping: The Governance of China: http://www.npc.gov.cn/englishnpc/xjptgoc/xjptgoc.shtml
[17] 2 charts show how much the world depends on Taiwan for semiconductors (cnbc.com)
[18] Richard Bush, Brookings Institution, Shelley Rigger, Davidson College: The Taiwan Issue and the Normalization of US-China Relations https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2019/01/The-Taiwan-Issue-and-the-Normalization-of-US-China-Relations-Bush-Rigger1.pdf
[19] H.R.2479 – 96th Congress (1979-1980): Taiwan Relations Act | Congress.gov | Library of Congress
[20] Why ‘Strategic Ambiguity’ Trumps ‘Strategic Clarity’ on Taiwan | Royal United Services Institute (rusi.org)
[21] China’s Reach Has Grown; So Should the Island Chains | Asia Maritime Transparency Initiative (csis.org)
[22] https://www.mofa.go.jp/press/release/press4e_001789.html
[23] https://www.gov.uk/government/news/uk-us-and-australia-launch-new-security-partnership
[24] Taiwan opens office in Lithuania, brushing aside China opposition | Reuters
[25] jointcommunication_indo_pacific_en.pdf (europa.eu)
[26] EU thanked for Indo-Pacific cooperation strategy report by MOFA – Taiwan Today
[evc_interactive_banner type=”classic” custom_link=”url:https%3A%2F%2Fmastersandrobots.tech%2F|||”]
